Senin, 05 Oktober 2009

Ngoko

Nyinau Basa Jawa Kanthi Krasa Sayang

 

          Akeh sing ngomong yen basa Jawa iku angel. Malah ana uga sing duwe temuan yen nyinau basa Jawa iku luwih angel ketimbang karo nyinau basa manca. Menawa sing duwe temuan mau ya wong asli Jawa. Kepriye kok isa mangkene? Apa betul basa Jawa iku tenan angel? Omonge para wong tuwa, sabenere basa Jawa iku boten angel. Menawa kegawe angel ya banjur dadi angel temenan. Basa Jawa dianggep angel amarga ing basa Jawa ana sing diarani undha-usuk utawa unggah-ungguhing basa.

          Unggah-ungguhing basa mau dibagi dadi papat. Ngoko lugu, ngoko alus, krama lugu lan krama alus. Teka unggah-ungguh basa jumlah papat mau sing dianggep gampang dhewe yaiku ngoko lugu. Basa ngoko lugu akeh digunakna ing tlatah Jawa, digunakna kanggo wicara wong tuwa menyang wong enom utawa bocah, uga kanggo wicara bocah karo bocah, utawa wong tuwa menyang wong tuwa sing wis raket anggone kekancan.

          Dene unggah-ungguh basa sing dianggep angel yaiku basa krama alus, amarga kudu akeh ngapalna tembung-tembung, mligine tembung sing kanggo ngajeni menyang wong tuwa. Babagan undha-usuk utawa unggah-ungguhing basa mau ? para siswa isa sinau ing sajerone wulangan basa Jawa ing sekolah.

          Awit anane Keputusan Gubernur Jawa Tengah Nomer 895.5/01/2005 ngenani kurikulum basa Jawa, basa Jawa nuli dadi wulangan wajib sing diwewehi ing sekolah-sekolah awit tataran SD (Sekolah Dasar) nganti kasebut, wulangan basa Jawa namung kanggo genep-genep, namung diwulangna ing tataran SD tekan SMP. Sakiki basa Jawa wis dadhi basa sedinane, muga-muga wae isa njalari basa Jawa dadi luwih luas, boten ajeg mrihatina.

          Akeh para ahli basa sing pada wicara yen sejatine sing njalari basa Jawa dadi mrihatina iku boten nguri-uri ya teka wong Jawa dhewe. Saperangan gedhe wong Jawa boten ngulinakna mawa basa Jawa ing uripe. Wadaning yen basa Jawa boten praktis, kurang komunikatif, lan liya-liyane. Nyatane wektu iku akeh kluwarga-kluwarga Jawa anggone pada ngrumat anake boten nganggo basa Jawa. Utamane ibu-ibu, sing asli wong Jawa, nanging kados-kados wis pada lali menyang basa Jawa. Buktine wektu duwe anak, teka lair anake nganti wis dikulinak-kulinakaken mawa basa Indonesia. Nganti pisan boten dikulinakna ngomong basa Jawa.

          Dadi para anak pada boten dhong menyang basa Jawa. Apa maneh unggah-ungguhipun. Saperangan ibu-ibu mau pada wicara yen ing jaman teknologi sarwa maju iku basa Jawa boten patos prelu lan maneh saiku umumipun pada nganggo basa Indonesia. Mulane milih nganggo basa Indonesia wae sing ngomonge luwih gampang. Temuan mau ana benere nanging uga akeh salahe. Wis dingerteni ing akeh panggon yen basa Jawa iku boten namung isa kanggo pasrawungan wae. Luwih teka iku basa Jawa uga isa kanggo ngrumat babagan tatakrama, sopan santun, lan budi pekerti menyang para anak.

          Nganti ngulinakna nganggo basa Jawa, kaajab para anak mau isa luwih nggadhahi tatakrama sing apik lumantar unggah-ungguhing basa. Basa Jawa iku tetep nggadhahi keapikan menawa ditandhingna karo basa liyane. Matur nuwun.

          Menawa contoh, aku tau maca sijining rubrik pendhidhikan ing kalawarti Jayabaya, sing nyebutna yen tembung-tembung ing basa Jawa iku apik-apik. Lagi anggone ngucapna wae beda karo tembung-tembung ing basa liyane. Upamane tembung ”matur nuwun” anggone ngucapna tamtu nganti sareh. Beda karo anggone ngucapna tembung thank you, terima kasih, kamsia, sing isa diucapna nganti seru utawa sora. Basa Jawa isa disinau mawa cara sing warna-warni, kados sing isih tansah aku lakukna. Cara-cara mau upamane, isa sinau lumantar buku-buku basa Jawa ing sekolahan, mligi para siswa, menawa mrangguli bab-bab sing boten cetha kudu wani takon menyang bapa utawa ibu guru Jawa.

          Kanggo sing durung weruh, kalawarti lan ariwarti basa Jawi iku isine werna-werni, teka dongeng kanggo para anak, kabudayan, kasusastran, tekan paramasastra padha ana. Nganti kerep maca wacanan basa Jawa mau boten krasa kawruh kita bab-bab sing kurang cetha, isa takon menyang para wong tuwa kawawas pancen pana ing bab basa lan kabudayan Jawa, lumrahe para wong tuwa mau nyata mumpuni dhewe. Nuli, kira-kira kasil lan boten anggone nyinau basa Jawa mau gumantung menyang pribadine dhewe. Sing wigati, sadurunge wiwit nyinau basa Jawa luwih dhisik kudu dhuwe niyat sing kiyat nganti dilandhesi marang basa Jawa. Nindakna pegawean apa wae menawa dilandhesi rasa sayang lumrahe tamtu pingin nuwuhi asil sing apik lan nyenengake. Luwih prayoga minangka wong sing wis kinodrat dadhi wong Jawa ayo pada nggadhahi rasa sayang menyang basa Jawa. Sapa maneh sing kudu nyayangi menawa boten wong Jawa dheweke. Ya aku karo kuwe kabeh.